U bveledza Vhagudi vha ḓivhaho Methaḽitheresi
Hu na zwipikwa zwiṋa zwa vhagudi vha ḓivhaho methaḽitheresi, zwine tshiṅwe na tshiṅwe tshazwo tsha katela zwipikwa zwa u guda. Musi dziṅwe ndivho dza methaḽitheresi dzi na milayo ya ḽitheresi ya kale ye ya vha i ya ndeme, dziṅwe ndi ntswa, dzine dza katela na vhupo ha ṋamusi vhu bvelelaho. Vhunzhi ha zwipikwa zwa ngudo zwo livhaho zwi fhambana u ya kha u bva kha ḽitheresi ya mafhungo a sialala, u ṋekedza mvelele dzine dza nga shumiswa kha vhupo ho fhambanaho ha pfunzo.
U guda ha methaḽitheresi hu wela kha masia maṋa: zwa vhuḓifari (zwine vha tea u zwi kona musi vho fhedza mishumo ya u guda zwavhuḓi—zwikili, vhukoni), zwa ṱhalukanyo (zwine vhagudi vha tea u zwi ḓivha musi vho fhedza mishumo ya u guda zwavhuḓi—tholokanyonḓivho, nzudzanyo, tshumiso, u ela), zwa vhuḓipfi (tshanduko kha vhuḓipfi ha mugudi kana kusedzele kwa zwithu nga kha u shuma mishumo ya u guda), na zwa zwa ngelekanyo (izwo zwine vhagudi vha humbula nga kuhumbulele kwawo – kupfesesele kwa u sedzulusa uri vha guda hani nahone ndi ngani vha tshi guda, zwine vha zwi ḓivha na u sa zwi ḓivha, zwine vha dzula vhe nazwo kha ṱhalukanyo dzavho na uri vha bvela hani phanḓa na u guda). Tshipikwa tshiṅwe na tshiṅwe tsha u guda tshi re afha fhasi tshi elana na khethekanyo idzi dzo ḽebeḽiwaho sa (B u itela vhuḓifari, C u itela ngelekanyo, A u itela vhuḓipfi, M u itela ṱhalukanyo).
Zwipikwa izwi zwa u guda zwi dzhiela nṱha “vhagudi” vha ḓivhaho methaḽitheresi, sa zwine vha vhidziswa zwone afha, vha tea u dzula vha khou guda, ho sedzwa mbono ya shango ine ya dzuela u bveledza mafhungo nga u ṱavhanya. Vhagudisi na vhagudi vha nga swikelela zwipikwa izwi nga nḓila dzo fhambanaho zwi tshi bva kha nyimele ya u guda, hu tshi nangiwa kha mishumo ya u guda. Zwipikwa zwo dzhiiwaho nga u ṱanḓavhuwa, uri zwi dzule zwi na tshikalo, zwi tshi bveledzea na u swikelelea kha nyimele dzo fhambanaho.
Ndivho ya 1: U ela zwi re ngomu lwo khwaṱhaho na u ela u dzhia sia ha iwe muṋe
- U khwaṱhisedza vhukoni hu na u dzhiela nṱha uri hu na vhumakone (A, C)
- U dzhiela nṱha zwi re ngomu a zwi dzuleli u bveledzwa u itela zwiitisi zwi sa dzhii sia, na uri u dzhia sia hu hone hu sa vhonali kana hu khagala. (C)
- U sedza uri vha ḓipfa hani nga ha mafhungo kana vhupo ha mafhungo u itela u dzhiela nṱha kuvhonele kwo vhalaho (A, M)
- U dzulela u ṱoḓa mafhungo u bva kha masia a kuvhonele o fhambanaho na zwiko. (B)
- U vhona uri ndivho ya zwiko, lushaka lwa ḽiṅwalwa na nḓila ya nḓisedzo zwi kwama hani ndeme u itela nyimele yo imaho ngauri. (B, C)
- U fhambanya vhukati ha mabulamuhumbulo a zwa u Editha na kuvhonele kwa ṱhoḓisiso, hu tshi dzhielwa nṱha uri zwithu zwa ndeme na zwi tendwaho zwi hone kha mafhungo oṱhe. (C)
- U vhona ndeme ya mafhungo a tshiofisi na a tshiofisi u bva kha zwiko zwa kha lubuvhisia zwo fhambanaho sa zwa vhorapfunzo, zwo bveledzwaho nga vhashumisi na dzi OER. (C)
- U ela mafhungo o bveledzwaho nga mushumisi kha vhupo ha midia dza vhudavhidzani na u fhambanyisa muhumbulo na mbuno. (B, C)
- U ela hu na tsatsaladzo mafhungo a bvaho kha zwiko zwoṱhe, hu tshi katelwa zwi re ngomu zwi shandukaho zwine zwa monamona kha lubuvhisia. (B)
- U ṱola uri vha ḓipfa hani na ha mafhungo o ṋekedzwaho na uri a kwama hani phindulo yavho. (A, M)
Ndivho ya 2: U sedzulusa ndaka dza ngelekanyo dzoṱhe hu na mikhwa na vhuḓifhinduleli
- U fhambanyisa vhukati ha u bveledza mafhungo a oridzhinala na u shandukisa zwi re ngomu zwi re na ḽaisentsi. (C)
- U ḓiṋea khaedu ya u bveledza kusedzele kwa mikhwa nahone kuswa u itela u fhaṱa kha mihumbulo ya vhaṅwe ine vha wana itshi takadza na u ṱuṱula dzangalelo. (A, M)
- U sedza uri ndaka ya muṅwe ya ngelekanyo i nga dzhenisa hani kha zwibveledzwa zwavho zwa oridzhinaḽa kana zwo ṱanganyiswaho hafhu. (M)
- U bveledza hafhu hu na vhuḓifhinduleli na u kovha mafhungo na u ṱanganyisa hafhu hu na mikhwa ha dovha ha vha na u ṋea ndivho ntswa zwi re ngomu zwi re na ḽaisentsi. (B)
- U fhambanyisa vhukati ha mafhungo a iwe muṋe na a tshitshavha na u dzhia tsheo dza mikhwa dzo dziaho nga ha u a kovha nga nḓila yone kha lubuvhisia. (C)
- U fhambanyisa vhukati nzivhanyendziselo, zwo Ḓoweleaho zwa Vhubveledzi, na laisentsi dzo vuleaho kha u sika na u ṋea ḽaisentsi ya zwi re ngomu zwa oridzhinaḽa na zwo shandukiswaho u itela ndivho. (B, C)
- U topola na u tevhela mbonalo dzo imaho ngauri dza ngelekanyo ya muhumbulo kha vhupo vhune vha khou shuma khaho. (B, C)
Ndivho ya 3: U bveledza na u kovha mafhungo hu na tshumisano na vhupo vhu dzhenelelaho
- U ḓivhona sa mubveledzi kathihi na mushumisi wa mafhungo. (A, M)
- U dzhenelela wo vula maṱo nahone hu na mikhwa kha vhupo ha tshumisano. (B)
- U tsireledza tshidzumbe tsha iwe muṋe na u wana mafhungo o tsireledzeaho kha lubuvhisia. (B, C)
- U kovha nḓivho zwavhuḓi nahone lu pfadzaho nga kha vhubveledzi ha zwi re ngomu hu tshi shumiswa zwivhumbeo zwo teaho zwi bveledzaho na pulatifomo. (B)
- U pindulela mafhungo o nekedzwaho nga iṅwe nḓila u ya kha nḓila yo fhambanaho ine ya swikelela ṱhoḓea dza vhathetshelesi vho imaho ngauri. (B, C)
- U ḓivha uri vhagudi na vhone ndi vhadededzi na u funza zwine wa zwi ḓivha kana u zwi guda kha vhupo ha tshumisamo. (A, B, C)
- U ela hu na tsatsaladzo na u khwaṱhisedza zwi re ngomu zwo bveledzwaho nga mushumisi na u zwi shumisa kha nḓivho ya vhusiki. (B, C)
- U ḓivha zwithu zwa ndeme zwo fhambanaho zwa mvelele na maga a u ela na u kovha mafhungo u ya kha vhathetshelesi vha dzhango. (B, C)
Ndivho ya 4: U bveledza zwiṱirathedzhi zwa u guda u itela u swikelela ndivho dza phurofeshinala dza vhutshilo tshoṱhe
- U ḓivha uri u guda ndi kuitele na uri u sedza kha vhukhakhi zwi bveledza kuvhonele kuswa na u tumbula zwithu zwiswa. (M)
- U ela u guda u itela u vhona nḓivho yo wanalaho na mavhaka kha kupfesesele. (C, M)
- U ḓivha uri kuhumbulele kwa tsatsaladzo kwo ḓisendeka nga nḓivho ya thero na u lwela u wana kupfesesele kwo dzhenelelaho nga tsedzuluso na ṱhoḓisiso. (A, B, C, M)
- U dzhiela nṱha u konḓelela, u shanduka, na u tenda u shandukisea kha u guda ha vhutshilo tshoṱhe. (M)
- U shanduka u itela nyimele ntswa ya u guda hu na u tea u shandukisea u ya nga ha kuvhonele kwo fhambanaho kwa u guda. (A, B)
- U shanduka na u pfesesa thekhinoḽodzhi ntswa na u masiandaitwa adzo kha u guda. (A, B)
- U davhidzana lu bveledzaho na u shumisana kha zwikhala zwi kovhelwaho u itela u guda u va kha kuvhonele kwo fhambanaho. (B, C)
- U dzhenelela kha u guda ho dziaho, ho livhaho kha iwe muṋe hune ha ṱuṱuwedza kuvhonele kwa ḽifhasi kwo ṱanḓavhuwaho nga kha u swikelela dzhango kha vhupo ha ṋamusi ha midia wa vhudavhidzani. (B, M)
- U shumisa u guda ha methalitheresi sa ndeme ya vhutshilo tshoṱhe na maitele. (M)
Zwo bveledzwa lwa origidzhinaḽa nga vhadzheneli vha dzhenelaho kha SUNY Innovative Instruction Technology Grant, U bveledza U guda ha Tshumisano ha SUNY-wide Transliteracy u itela U bveledza Mafhungo na Vhukoni ha Thekhinoḽodzhi u itela Ṅwahaḓana wa vhu 21, ho sedzwa zwipikwa kha Vho Mackey na Vho Jacobson, U dzudzanyulula Ḽitheresi ya Mafhungo sa Methaḽitheresi, C & RL, 72.1 Phando 2011 http://crl.acrl.org/content/72/1/62.full.pdf+html
Michele Forte (Empire State College), Trudi Jacobson (University at Albany), Tom Mackey (Empire State College), Emer O’Keeffe (University at Albany), and Kathleen Stone (Empire State College)
Vhaṅwe Vhadzheneli: Richard Fogarty (University at Albany), Brian Morgan and Kim Davies-Hoffman (SUNY Geneseo), Jennifer Ashton and Logan Rath (SUNY Brockport), Carleen Huxley (Jefferson Community College), and Nancy E. Adams (Penn State Hershey)
Ndauli yo dzinginywaho:
Jacobson, T., Mackey, T., O’Brien, K., Forte, M., & O’Keeffe, E. (2018). 2018 metaliteracy goals and learning objectives. Metaliteracy. https://metaliteracy.org/learning-objectives/2018-metaliteracy-goals-and-learning-objectives/